Ses Olayları (Ünlü Daralması, Ünlü Değişimi, Ulama, N-M Değişimi)
1. Ünlü Daralması
Türkçe'de geniş ünlüyle (a,e) biten bir sözcük “-y” ve “-yor” eki aldığında geniş ünlüsünü “ı, i, u, ü” ye çevirerek daraltır. Bu ses olayına ünlü daralması denir.
Örnekler:
* bekl(e) - yor -> bekliyor
* suçl(a) - yor -> suçluyor
* gözl(e) – yor gözlüyor
* bilm(e) - yor -> bilmiyor
* gitme - yor -> gitmiyor
* ist(e) - yor -> istiyor
* söyl(e) - yor -> söylüyor
* izl(e) - yor -> izliyor
* de - y -> diye
* ye - y -> yiyecek
* ye - y -> yiyelim
* ne - y -> niye
2. Ünlü Değişimi / Kalınlaşması
Türkçe'de bir kelime ek aldığı zaman kökünde herhangi bir değişime uğramaz. Bu kural sadece sen ve ben kelimelerinde geçerli değildir. Sen ve ben kelimeleri 'e' ekini aldığı zaman kökteki ince 'e' ünlüsü 'a' ünlüsüne dönüşür. Bu ses olayına ünlü değişimi/kalınlaşması denir.
* ben - e -> bana
* sen - e -> sana
Ulama
Bir cümledeki ünsüz ile biten bir sözcükten hemen sonra ünlü ile başlayan bir sözcük geldiği zaman iki sözcük bağlanarak okunur. Bu ses olayına ulama denir.
Örnekler:
* Sen anıldığın an yüreğim ağlar. (sen-anıldığın, anıldığın-an, yüreğim-ağlar)
* Dertsiz olur mu hiç aşk yolunun yolcusu? (derstsiz-olur, hiç-aşk)
* Diyelim iki elin kanda olsa! (diyelim-ik)
* Edebiyat edepten gelir, açmaz kapısını edepsize. (edebiyat-edepten)
Not: Noktalama işaretinin olduğu yerde ulama olmaz.
3. Dudak Ünsüzlerinin Benzeşmesi (n-m değişimi)
Dudak ünsüzlerinden “b”, kendinden önceki “n”yi “m”ye dönüştürür.
Örnekler:
* tenbel -> tembel
* anbar -> ambar
* kanbur -> kambur
* penbe -> pembe
* sünbül -> sümbül
* canbaz -> cambaz
* tanbur - > tambur
* saklanbaç -> saklambaç
* dolanbaç -> dolambaç
Not: Birleşik sözcüklerde n-m değişimi yazıda gösterilmez.
* sonbahar
* binbaşı
* onbaşı
* binbir
Not: Özel isimlerde n-m değişimi gösterilmez.
* İstanbul
* Zeytinburnu
* Safranbolu
