Ses Olayları (Ünlü Düşmesi ve Ünsüz Düşmesi)
1. Ünlü Düşmesi
İkinci hecesinde dar ünlü(ı, i, u, ü) bulunan bazı sözcükler, ünlüyle başlayan bir ek aldığında ikinci hecesindeki dar ünlü düşer. Bu ses olayına ünlü düşmesi ya da hece düşmesi denir.
Örnekler:
* omuz + u -> omza
* burun + u -> burnu
* gönül + ü -> gönlü
* keşif + i -> keşfi
Not: İkilemelerde ses düşmesi olayı olmaz.
* gönülden gönüle
* burun buruna
* ağız ağıza
* koyun koyuna
* devirden devire
* omuz omuza
Not : Bazı sözcüklerde ve özel adlarda ünlü düşmesi olmaz.
seçimi, koyunu, biçimi, Gönül'e, Ömür'e
Not: Bazı sözcüklere yapım eki getirildiğinde yani sözcük türetildiğinde ünlü düşmesi meydana gelir.
* oy(u)n – a -> oyna
* ay(ı)r –ım -> ayrım
* yal(ı)-nız -> yalnız
* yan(ı)-lış -> yanlış
* sıyır-ık -> sıyrık
* kavuş-ak -> kavşak
* sarı(a)rmak -> sararmak
* bes(i)-lemek -> beslemek
* iler(i) – lemek -> ilerlemek
* çev(i)r – ilmek -> çevrilmek
* yumurt(a)-lamak -> yumurtlamak
* kok(u) – lamak -> koklamak
* uy(u) – ku -> uyku
* çevir-e -> çevre
Not: İkinci hecesinde dar ünlü bulunan bazı sözcüklerle “olmak” ve “etmek” yardımcı
eylemiyle bileşik eylem oluşturulurken dar ünlü düşer.
* şükür - etmek -> şükretmek
* sabır - etmek -> sabretmek
* fikir - etmek -> fikretmek
* kayıp - olmak -> kaybolmak
* kahır - olmak -> kahrolmak
* kayıt - etmek -> kaydetmek
Not: Bazı sözcüklerin birleşmesi sırasında ünlü düşmesi görülür.
* ne - için -> niçin
* ne - asıl -> nasıl
* pek - iyi -> pekiyi
* pazar - ertesi -> pazartesi
* hasta - hane -> hastane
* kahve - altı -> kahvaltı
* sütlü - aş -> sütlaç
* güllü - aş -> güllaç
* kayın - ana -> kaynana
2. Ünsüz Düşmesi
'k' ünsüzü ile biten bazı sözcüklere '-cık, -cik, -cak, cek, -l, -la, -rek, -rak' ekleri getirildiğinde sözcüğün sonunda bulunan "k" ünsüzü düşer. Bu ses olayına ünsüz düşmesi denir.
Örnekler:
* az - cık -> azıcık
* bir - cik -> biricik
* genç - cik -> gencecik
* dar - cık -> daracık
* yüksek -l- mek -> yükselmek
* yüksek -l- ti -> yükselti
* çabuk - cak -> çabucak
* küçük -l- mek -> küçülmek
Not: Birleşme sırasında bazı sözcüklerde 't' sesi düşebilir.
* ast - teğmen -> asteğmen
* üst - teğmen -> üsteğmen
Uyarı: öpücük ve gülücük kelimelerinde de ünsüz düşmesi vardır. (öpüş -cük -> öpücük, gülüş -cük -> gülücük)
